Aksiyonu bol, temposu yüksek kısa zamanda büyük vurgun hikayelerini takip ederken bazen kendimizi tutamayıp “yok artık!” diyoruz. Senaristlerin abarttığını düşündüğümüz durumların yanında bazen gerçek hayatta öyle olaylar geliÅŸiyor ki kurgu yanında hafifletilmiÅŸ kalıyor. Ä°ÅŸte size yakın tarihte yaÅŸanmış, inanması güç bir dolandırıcılık hikayesi! Bu sefer baÅŸrolde altın arayan bir madencilik ÅŸirketi Bre-X var…
Bre-X Minerals, 1989’da David Walsh tarafından kurulan ve baÅŸlangıçta Alberta Menkul Kıymetler Borsası’nda (daha sonra Toronto Menkul Kıymetler Borsası’na taşınan) listelenen bir madencilik firmasıdır. Birkaç baÅŸarısız sefer sonrasında, Walsh 1991 yılında kiÅŸisel iflas baÅŸvurusunda bulunur ve “Bre-X’e biraz romantizm katmak” için ÅŸirketinin odağını yabancı altın seferlerine kaydırır. Papua Yeni Gine’deki en büyük altın madenini keÅŸfetmesiyle ünlü bir jeolog olan John Felderhof’a ulaşır ve birlikte Endonezya ormanlarını hedef alırlar. 1993 yılında Walsh Asya’nın en büyük 3. adası olan Borneo’da John Felderhof’un tavsiyesi üzerine toprak satın alır. Daha sonra maden arama çalışmalarını yürütmek üzere Felderhof’un yakın arkadaşı olan jeolog Michael de Guzman’ı iÅŸe alır.
Şirket, 1995 yılında dünyada o güne kadar keşfedilen en büyük (yaklaşık 200 milyon ons) altın yatağını bulduklarını açıklar. Bu, şirketin hisselerinin 1996 yazına kadar orijinal flotasyon seviyelerinden (hisse senetleri için ayarlanmış) yaklaşık 1000 katına çıkmasına neden olur ve başlangıçta 30 sent olan şirket hissesi 6 milyar dolarlık bir piyasa değerine kavuşur.
Devasa keÅŸif sektördeki büyük maden ÅŸirketleri ve Endonezya hükümetinin de dikkatleri Bre-X’in üzerine çeker. 1997 yılında baÅŸbakan Suharto ve ailesinin uÄŸraÅŸlarıyla Amerikalı maden ÅŸirketi Freeport ile oldukça karlı bir ortaklık anlaÅŸması imzalanır.
Bu anlaÅŸmadan yalnızca 4 hafta sonra ise jeolog Guzman helikopterinden kendini atar! Buna sebep olan olaylar ise Freeport’un rezerv kontrolü çalışmaları yapmak için Borneo’da gerçekleÅŸtirdiÄŸi sondaj çalışmalarıyla baÅŸlar. Freeport yaptığı çalışmalardan aldığı örnekleri yüksek güvenlikli korumalarla taşıyarak Amerika’da test eder ve hiç altın izine rastlamadığını açıklar.
Her şey bu kadar güzel başlamışken altın nereye gitti?
Madencilik endüstrisinde standart olarak, Bre-X’in “keÅŸfi” hakkındaki iddiaları, sondaj çalışmalarıyla yerkabuÄŸundan alınan kaya örneklerinin bağımsız laboratuvar testlerinde elde edilen altın deÄŸerlerine dayanır. Gelin görün ki, Freeport’un bulamadığı altın aslında bu örneklerde hiç yer almamıştır! Analiz edilen örneklerden gelen yüksek altın deÄŸerlerinin kaynağı ise, Michael de Guzman tarafından evlilik alyansının ince ince törpülenmesiyle dikkat çekmeyecek oranlarda bu örneklere karıştırılmasıdır… Dolayısıyla var olmayan altın deÄŸerleriyle yapılan rezerv hesaplarının saygın bir Kanadalı mühendislik firması tarafından doÄŸrulandığı ima edilmesine raÄŸmen, ortada ne altın ne de kaynağı vardır. Bu durumun farkında olan Bre-X bütün testleri ÅŸirket içinde tutup örnekleri de yok etmiÅŸtir.
Hazin son…
Bre-X çevresinde, bunun sadece talihsiz bir yanlış anlama dizisi olduÄŸunu ÅŸiddetle iddia etse de her ÅŸey için çok geç olduÄŸundan ÅŸirket çok hızlı çöker. Ardında pek çok soru iÅŸareti bırakan olayda Guzman’ın ölümü bile dolandırdığı, helikopterinden aÅŸağıda daha önceden ayarlamış olduÄŸu bir ceseti fırlattığı ortaya atılan iddialar arasındadır.
Madencilik sektörüne etkileri
Bu büyük skandal ve baÅŸka olayların ardından yaÅŸanan büyük kayıplar neticesinde maden arama çalışmalarının daha güvenli yürütülmesi için önlemler alınmaya baÅŸlar. YetkinliÄŸi ve bağımsızlığı temin edilmiÅŸ uluslararası otoriteler tarafından belirlenen kurallar yayınlanır. Avusturalya’nın JORC, Kanada’nın NI43-101 gibi kodlarla birlikte güvenilir maden arama çalışmalarının standartlaÅŸtırılmasını saÄŸlanmaya çalışılmıştır. Ãœlkemizde ise son bir kaç yıldır atılan adımlarla birlikte 2016 yılında UMREK (uluslararası maden kaynak ve rezervi raporlama komisyonu) kurulmuÅŸtur. Bu komisyonun amacı maden yataklarının açık, ÅŸeffaf ve güvenilir olarak ortaya konmasını saÄŸlamaktır.
Not: EÄŸer Bre-X Skandalı hikayesi ilginizi çektiyse Oscar ödüllü Matthew McConaughey’in baÅŸrolünde oynadığı 2016 yılı yapımı Gold filmini mutlaka izleyin.
