Taşınması ve oynanması kolay olan Gölge Oyunu, savaÅŸlar, ticaret gibi çeÅŸitli yollarla Çin sınırlarını aşıp dünyaya yayılmıştır. Bu sanat Çin haricinde ilk olarak acem diyarında görülmüştür diyebiliriz. Müslümanlar ile Çinliler’in yaptığı Talas Savaşı’ndan sonra birçok gölge oyunu sanatçısı Ä°ran’a yerleÅŸmiÅŸ, ayrıca bu savaÅŸtan sonra Müslümanlar kâğıt yapımını öğrenmiÅŸ ve Ä°ran topraklarında kâğıt imalathaneleri kurulmuÅŸtur.
Ä°ran’ın eski ünlü bilginlerinden ReÅŸideddin, “Cengiz Han’ın oÄŸlu tahta geçtikten sonra Çin’den gelen tiyatro oyuncuları Ä°ran’a gidip, perdenin arkasında hikâye anlatma ÅŸeklinde bir tür gösteri yaptı” diye yazmıştı.
M.S. 13. yüzyılda gölge oyunu önce güney Asya’ya girdi; Hindistan, Tayland ve Java’da hemen yayıldı. 15. yüzyılda Mısır’a girdi. 17. yüzyılda Türkiye’ye, 18. yüzyılın ortalarında ise Avrupa ülkelerine ulaÅŸtı. Ãœnlü gezgin Ä°bni Batuta’nın yazılarında 1345 yılında Java’da (Endonezya) oynanan gölge oyunlarından bahsetmiÅŸtir, bu oyunlarda ışık kaynağı olarak yaÄŸ kandilleri kullanılmıştır.
Gölge oyununun Avrupa’da yayılması da hızlı olmuştur. Çeşitli kaynaklarda ünlü masalcı Andersen’in gölge oyununa karşı ilgisi bilinmektedir. Bu sebeple de Andersen masallarının çıkış kaynağı olarak gölge oyunu gösterilmektedir. Andersen, masallarındaki karakterlerin kâğıttan resimlerini çizer bunları oynatırken çevresinde toplanan çocuklara da masallar anlatırmış. 1767 yılında Çin’de misyonerlik faaliyetleri için bulunan De Holde gölge oyununu çok sevmiş ve ülkesine giderken de yanında gölge oyunu malzemelerini götürmüştür. Getirdiği malzemeler ile Fransa’nın çeşitli kentlerinde gölge oyununu Fransızca sergilemiştir.
Fransızlar bu oyunu çok sevmiÅŸ ve bu oyuna yerel, kültürel özelliklerini, folklorunu, ÅŸarkılarını katmışlardır. Bu ÅŸekilde Fransız gölge oyununun temeli oluÅŸturulmuÅŸtur. Çok kısa bir sürenin ardından 1776 yılında gölge oyunu Ä°ngiltere’de görülmeye baÅŸlanmıştır. Londra’da çeÅŸitli gölge oyunu sanatçıları gösterilerini sunmaya baÅŸlamıştır. Yine aynı yıllarda 1774’te gölge oyunu, Almanya’da ünlü edebiyatçı Johann Wolfgang Von Goethe tarafından bir fuarda halka tanıtıldı.
Çin’den Avrupa’ya
Çin’den çıkan bu sanat Avrupa’da hızla yayılmış büyük bir ilgi görmüştür. Avrupa’daki teknolojik gelişmeler gölge oyununu zenginleştirmiştir. Fotoğraf ve video teknolojisi ile birlikte gölge oyunu modernleşmiş ve yerini sinemaya bırakmıştır. Bu vesile ile sinemanın kökeni gölge oyunudur diyebiliriz.
Japonya’da gölge oyunu
Japonya’da bu sanatı icra eden çokça topluluk vardır. Bu topluluklar Japonya’daki okulların çoÄŸunda gösteriler yaparak yeni neslinde bu sanatı öğrenmelerine vesile olmuÅŸlardır. BaÅŸkent Toyko’daki bir gölge oyunu topluluÄŸu Çin’in baÅŸkenti Beijing ve diÄŸer kentlerdeki topluluklarla iÅŸbirliÄŸi yapıp, dört klasik romandan biri olan Batıya Seyahat’i perdeye taşıdı. Son yıllarda birçok ülkede gölge oyunu toplulukları kurulmuÅŸ, gölge oyununa olan ilgi giderek artmıştır. Özellikle Almanlar gölge oyununda oynanan figürlerin koleksiyonunu yapmaktadırlar. Almanya’da çeÅŸitli müzelerde gölge oyunu koleksiyonları sergilenmektedir. Birçok Çinli gölge oyunu sanatçısının Almanya’da yaptığı gösteriler büyük bir ilgi ile izlenmektedir.
Görüldüğü üzere Çin’de 2000 yıl önce ilk kez oynanmaya başlanan bu sanat, günümüzde dünyanın tüm ülkelerinde bilinmektedir. Her ülke kendi folklorunu bu sanata katarak gölge oyununa katkı sağlamışlardır.
Yazar: Erkam Avcı
