Dünyanın her yerinde, özel şirket, enstitü ve üniversitelerdeki 90’dan fazla araştırma ekibi koronavirüse, bilimsel adı ile SARS-CoV-2’ye karşı aşı geliştirmeye çalışıyor. Araştırmacılar, bazıları daha önce lisanslı bir aşıda kullanılmamış olan farklı teknolojileri de deniyorlar. Şu ana kadar (en az) 6 grup ise güvenlik denemelerinde gönüllülere test yapma aşamasına ulaştı bile! Bu yazımızda dünyanın en saygın bilim dergilerinden Nature’ın aşı geliştirme yöntemlerini özetlediği yazısını sizler için Türkçe’ye çevirdik.
SARS-CoV-2 Aşıları: Çeşitli Yaklaşımlar
Aşılar, vücudu hastalığa neden olmayacak kadar düşük miktarda antijene maruz bırakıp böylelikle birey gerçekten enfekte olduğunda virüsü engellemeye veya öldürebilmeye yetecek güçte bir bağışıklık tepkisi üretmesini sağlamayı amaçlar. Koronavirüse karşı denenmekte olan sekizden fazla farklı aşı üretme yaklaşımı vardır.
Virüs Aşıları
Birçok ekip virüsün zayıflamış veya etkisiz hale getirilmiş halini kullanarak aşı geliştirmektedir. Kızamık ve çocuk felcine karşı olanlar gibi mevcut birçok aşı bu şekilde üretilir; ancak kapsamlı güvenlik testleri gerektirir. Pekin’deki Sinovac Biotech, SARS-CoV-2’nin pasifleştirilmiş bir versiyonunu insanlarda test etmeye başladı bile.
Viral Vektör Aşıları
Yaklaşık 25 ekip viral vektör aşıları üzerine çalıştığını bildirdi. Kızamık veya adenovirüs gibi bir virüs genetik olarak modifiye edilerek vücutta koronavirüs proteinleri üretmesi sağlanır. Bu virüsler zayıflatıldıkları için hastalığa sebep olmazlar. Viral vektörler, hücre içinde çoğalmaya devam edenler ve gerekli genler pasifleştirildiği için çoğalamayanlar olmak üzere iki grupta incelenir.
Nükleik Asit Aşıları
En az 20 grup, bir koronavirüse özgü bir proteini genetik materyal (RNA veya DNA) kullanarak üretmek ve bu sentetik koronavirüs proteinine bağışıklık yanıtı oluşturmak üzerine çalışmaktadır. Bu genetik materyal, daha insan hücrelerine sokularak insan hücrelerinin virüs proteini üretmesi sağlanır ve nihayetinde bağışıklık yanıtı oluşur. Devam eden çalışmalarda, sıklıkla kullanılan protein ise koronavirüse özgü “başak” proteinleridir.
Protein Aşıları
Birçok bilim insanı, koronavirüs proteinlerini veya koronavirüsün dış yüzeyini taklit eden protein parçacıklarını doğrudan vücuda enjekte edip bu şekilde bağışıklık yanıtı almak üzerine çalışmaktadır.
Endüstri Çalışmaları
Aşı geliştirme üzerine araştırma yapan grupların %70’inden fazlası endüstri veya özel şirketlerde çalışıyor. Klinik denemeler insan ve hayvanlar üzerinde küçük çapta güvenlik çalışmaları ile başlıyor. Ardından, çok daha geniş çaplı denemeler ile aşının bağışıklık yanıtı üretip üretmediği belirleniyor. Araştırmacılar, şu an bu adımları hızlandırarak 18 ay içinde bir aşı üretmeyi hedefliyorlar.
Nature News’te yayınlanan “The race for coronavirus vaccines: a graphical guide” isimli makaleden Türkçeye çevrilmiştir. (Orijinal makale: https://www.nature.com/articles/d41586-020-01221-y)
